Η Ελλάδα διανύει την τρίτη δεκαετία μιας ραγδαίας ψηφιακής επανάστασης. Από μια χώρα όπου η πρόσβαση στο διαδίκτυο το 1995 ήταν προνόμιο για λιγότερο από το 1% του πληθυσμού, φτάσαμε στο σήμερα, όπου το 97% των Ελλήνων είναι ψηφιακοί πολίτες. Αυτή η σχεδόν καθολική υιοθέτηση, ωστόσο, κρύβει ένα βαθύ παράδοξο: το 57% των πολιτών δηλώνει ότι η τεχνολογία του δημιουργεί άγχος. Το κρίσιμο στοίχημα δεν είναι πλέον η ίδια η πρόσβαση, αλλά η διαχείριση αυτής της σύνδεσης. Σε ένα τοπίο όπου η πληροφορία είναι αδιάκοπη και η σύγκριση διαρκής, πώς χτίζει η κοινωνία την ψηφιακή της ανθεκτικότητα; Αυτό το σύνθετο ζήτημα βρέθηκε στο επίκεντρο του νέου επεισοδίου των SmartTalks με την Ξένια Κούρτογλου, Founder και Managing Partner της Focus Bari. Στη συζήτηση, η κα Κούρτογλου χαρτογράφησε την πορεία της χώρας από την τεχνολογική «νηπιακή» ηλικία στην πλήρη ψηφιακή ωριμότητα, ανέλυσε τα πέντε διαφορετικά «άγχη της τεχνολογίας» που ταλαιπωρούν τους Έλληνες και εξήγησε γιατί ο φόβος για την Τεχνητή Νοημοσύνη καταπολεμάται μόνο με την περιέργεια.
Η συζήτηση ξεκίνησε με μια ιστορική αναδρομή. Η Focus Bari «μετράει» το διαδίκτυο από το 1995. «Ξεκινήσαμε δειλά-δειλά», θυμάται η κα Κούρτογλου, με τη διείσδυση κάτω από 1% και την έρευνα να περιορίζεται στα μεγάλα αστικά κέντρα και στις ηλικίες 13-54. Η αρχική αντίληψη σαφής: «Η άποψη του κόσμου ήταν ότι είναι κάποιο εργαλείο δουλειάς που κυρίως απευθυνόταν σε άντρες». Η εξέλιξη, όμως, ήταν πάντα ταχύτερη των προβλέψεων. «Αν ένα 15% μας έλεγε ότι θα συνδεθεί [στους επόμενους 12 μήνες], βλέπαμε ότι αυτό το 15 ήταν στην πράξη 20-25%». Τα ορόσημα που επιτάχυναν την υιοθέτηση ήταν τρία: Πρώτον, η έλευση της ευρυζωνικότητας το 2008 που έδωσε «τη μεγάλη ώθηση». Δεύτερον, τα capital controls το 2015, που εξοικείωσαν το κοινό με το e-banking. Και τρίτον, η πανδημία το 2020, η οποία λειτούργησε ως ο απόλυτος καταλύτης. «Το θεαματικό που είδαμε στα χρόνια του COVID ήταν πραγματικά η διείσδυση να φτάνει σε πικ στις ηλικίες τις μεγάλες, δηλαδή τους 55-74» αλλά και στην περιφέρεια, καθώς «αυτό εκτινάχτηκε».
Μια από τις πιο θεαματικές αλλαγές που κατέγραψαν οι έρευνες αφορά το ηλεκτρονικό εμπόριο. Από ένα «εμβρυακό στάδιο» δυσπιστίας, όπου κυριαρχούσε ο φόβος για τις πιστωτικές κάρτες και η προτίμηση στην αντικαταβολή, καθώς «ένα από τα πράγματα που εμπόδιζε το ηλεκτρονικό εμπόριο να μεγαλώσει ήταν η ασφάλεια των πληρωμών», φτάσαμε σε μια πλήρως υβριδική πραγματικότητα. «Εγώ προσωπικά λέω, δεν υπάρχει e-commerce. Υπάρχει commerce», τόνισε χαρακτηριστικά η κα Κούρτογλου. Ο σύγχρονος καταναλωτής λειτουργεί πλέον απρόσκοπτα και στους δύο κόσμους: «Μπορεί να ενημερωθείς για κάτι μέσα από το ίντερνετ και να πας στο φυσικό κατάστημα να το ψωνίσεις. Ή και το ανάποδο. Να πας να δοκιμάσεις κάτι και να ψάξεις να βρεις την καλύτερη ευκαιρία ή προσφορά online».
Παρά την καθολική επικράτηση, η κα Κούρτογλου εστίασε στον ανθρώπινο παράγοντα και στο ψυχολογικό κόστος αυτής της διαρκούς σύνδεσης. Το κεντρικό εύρημα ότι το 57% των Ελλήνων (62% γυναίκες, 52% άνδρες) αισθάνεται άγχος από την τεχνολογία, αποτελεί τον πυρήνα της σύγχρονης πρόκλησης. Η κα Κούρτογλου, αξιοποιώντας και την ιδιότητά της ως ειδικός στην ψυχική ανθεκτικότητα, ανέλυσε τα «πέντε διαφορετικά άγχη της τεχνολογίας»: το άγχος της υπερπληροφόρησης («μου καίγεται ο εγκέφαλος, δεν αντέχω άλλη πληροφορία»), το άγχος της διαθεσιμότητας (η πίεση να είσαι πάντα συνδεδεμένος, «εφόσον έχω σύνδεση, πρέπει να είμαι και διαθέσιμος»), το άγχος της σύγκρισης (η κατάθλιψη που προκαλεί η εξιδανικευμένη εικόνα στα social media – «η σύγκριση είναι ο κλέφτης της χαράς»), το τεχνοφοβικό άγχος (ο φόβος ότι μένεις πίσω, «δεν προλαβαίνω να τα μάθω») και το άγχος της ασφάλειας (hacking, απάτες, data privacy).
Αυτό το άγχος, όπως εξήγησε, οδηγεί στο κεντρικό παράδοξο: «ενώ από τη μία μεριά είμαστε απολύτως συνδεδεμένοι, στην ουσία είμαστε και απομονωμένοι». Χρησιμοποίησε ως παράδειγμα τις παρέες στα εστιατόριο που κοιτούν τα κινητά τους αντί να μιλούν. Η λύση που προτείνει είναι η ενεργητική αυτοπροστασία: «για μένα οι ειδοποιήσεις πρέπει να κλείνουν από όλες τις εφαρμογές», ώστε να ανακτηθεί ο έλεγχος του χρόνου. Αυτή η έλλειψη ορίων εντοπίζεται ως η μεγαλύτερη πρόκληση στη σχέση των παιδιών με την τεχνολογία. «Για μένα, πρέπει οι γονείς να ορίσουν το screen time», τόνισε, περιγράφοντας την ανησυχητική εικόνα παιδιών που «είναι στην εξοχή και αντί να βγουν σε ένα κήπο να παίξουν μπάλα, κάθονται στον καναπέ με το τάμπλετ. Αυτό για μένα είναι θέμα των γονέων».
Φυσικά, η συζήτηση στράφηκε στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Τα ευρήματα της Focus Bari δείχνουν έναν πληθυσμό με «ανάμεικτο» αντίκτυπο: περίπου 28% τον βλέπει θετικό, ενώ 21% αρνητικό. Αν και πάνω από ένας στους δύο τη βλέπει ως «ευκαιρία» για την καριέρα του (με το 60% να έχει ήδη χρησιμοποιήσει κάποιο εργαλείο), ένα ισχυρό 42% φοβάται την αντικατάσταση. Ενδεικτικό είναι ότι μόνο το 38% των Ελλήνων γονέων (έναντι 44% του μέσου όρου 21 χωρών) θα ήθελε το παιδί του να δουλέψει σε τομέα σχετικό με την ΑΙ. Τι κρύβεται, όμως, πίσω από τον φόβο; Η κα Κούρτογλου προσέγγισε το ζήτημα ψυχολογικά: «Ο φόβος καταπολεμάται μέσα από τη γνώση. Σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό οφείλεται στην άγνοια. Είναι ο φόβος του αγνώστου». Πρότεινε μια μετάβαση από το «fixed mindset» (του «πολέμιου» που σκέφτεται «θα μου φάει τη δουλειά» ή του «αδιάφορου» που λέει «δεν μπορώ να το ελέγξω») στο «growth mindset» (της περιέργειας).
Η στρατηγική απέναντι στην ΑΙ, σύμφωνα με την κα Κούρτογλου, είναι να μετακινηθεί κανείς «από το φόβο, στην περιέργεια. Όσο για τον φόβο αντικατάστασης, η ίδια προσφέρει μια άλλη οπτική: η ΑΙ ως εργαλείο απελευθέρωσης. «Να βάλω το εργαλείο να δουλεύει, αυτό που λέμε τη λάντζα, για λογαριασμό μου, ώστε εγώ να μπορώ να κάνω πράγματα τα οποία δεν μπορεί να κάνει αυτό». Αυτά τα πράγματα είναι οι κατεξοχήν ανθρώπινες δεξιότητες: «να δώσω περισσότερο χρόνο στη σχέση μου με τους πελάτες μου, με τους ανθρώπους μου, με τις ομάδες μου». Κλείνοντας, και κοιτώντας το μέλλον του δικού της κλάδου, η κα Κούρτογλου περιέγραψε πώς η ΑΙ θα ενισχύσει την έρευνα αγοράς. Ήδη σχεδιάζονται εφαρμογές όπου το Voice AI θα αναλαμβάνει το αρχικό, φιλτραρισμένο μέρος μιας συνέντευξης, επιτρέποντας στον «ερευνητή μας να εστιάζει στο ουσιαστικό μέρος της συνέντευξης που χρειάζεται να γίνει με διάλογο από άνθρωπο με άνθρωπο». Ο τελικός στόχος είναι η βελτίωση της εμπειρίας του πελάτη, κάτι που, όπως κατέληξε, «το περιμένουν πάρα πολύ οι καταναλωτές».
